Κεφάλαιο 2: Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ)

2.1 Τί είναι το Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ);

Με τον όρο Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ – FLOSS Free/Libre – Open Source Software), εννοούμε λογισμικό και εφαρμογές που διατίθενται ελεύθερα είτε για επαγγελματική είτε για προσωπική χρήση και ταυτόχρονα παρέχουν στους χρήστες τους όχι μόνο τον πηγαίο κώδικα αλλά και την άδεια να τον μελετήσουν, να τον τροποποιήσουν και να τον αναδιανείμουν[^2]. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι ο όρος «ελεύθερο» αναφέρεται στην ελευθερία του χρήστη να χρησιμοποιήσει, να αντιγράψει, να διανείμει, να μελετήσει, να αλλάξει και να βελτιώσει το λογισμικό αυτό. Αναλυτικότερα έχουμε:

• Ελευθερία χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ για προσωπική ή επαγγελματική χρήση.
• Ελευθερία αναδιανομής αντιγράφων του ΕΛ/ΛΑΚ.
• Ελευθερία μελέτης ΕΛ/ΛΑΚ και προσαρμογής τους στις προσωποποιημένες ανάγκες του κάθε χρήστη μέσω της πρόσβασης στον πηγαίο κώδικα.
• Ελευθερία βελτίωσης του ΕΛ/ΛΑΚ και διάθεσής του πηγαίου κώδικα στο ευρύ κοινό.

Μέσω, λοιπόν, της συλλογικής δράσης, από όλο τον κόσμο, εθελοντών προγραμματιστών και προγραμματιστών που διατίθεται από εταιρίες που υποστηρίζουν το ΕΛ/ΛΑΚ, έχουν αναπτυχθεί, τα τελευταία 40 χρόνια, μεγάλα και επιτυχημένα λογισμικά που χρησιμοποιούνται, τόσο σε επαγγελματικές εφαρμογές όσο και για προσωπική χρήση. Οι πιο γνωστές εφαρμογές ΕΛ/ΛΑΚ αφορούν λειτουργικά συστήματα Η/Υ, συστήματα διαχείρισης βάσεων δεδομένων, διακομιστές, γλώσσες προγραμματισμού και πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης. Η επίδραση και η διάδοση του ελεύθερου λογισμικού είναι τέτοια που μεγάλες εταιρίες πληροφορικής (πχ ΙΒΜ) αλλάζουν τη φύση της λειτουργίας τους και αντί να πουλάνε (κλειστό) λογισμικό παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης ανοιχτού λογισμικού.

2.2 Μετάπτωση σε Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ)

Σε ιδεατές συνθήκες, η βέλτιστη επιλογή θα ήταν η υιοθέτηση Ελεύθερου/Ανοιχτού Λογισμικού από την πρώτη ίδρυση ή οργάνωση ενός Φορέα (επιχείρησης/οργανισμού). Ο κύριος όμως όγκος των υπαρχόντων Φορέων χρησιμοποιεί ήδη κλειστά/εμπορικά συστήματα τόσο στην οργάνωσή των υπολογιστικών τους υποδομών όσο στις εφαρμογές τους. Βασικός στόχος του οδηγού αυτού αποτελεί η λεπτομερής περιγραφή των διαδικασιών που απαιτούνται για το σχεδιασμό ενός έργου μετάπτωσης από κλειστό σε ανοιχτό περιβάλλον.

2.2.1 Πλεονεκτήματα ΕΛ/ΛΑΚ

Συνοπτικά, τα πλεονεκτήματα χρήσης ελεύθερου λογισμικού είναι:

• Μικρότερο κόστος απόκτησης του σε σχέση με τα αντίστοιχα κλειστά/εμπορικά λογισμικά. Το κόστους κτήσης και χρήσης είναι μηδενικό ενώ η προσεκτική επιλογή του κατάλληλου software ελαχιστοποιεί τις ανάγκες επανεκπαίδευσης του προσωπικού.
• Δυνατότητα εγκατάστασης και χρήσης του σε απεριόριστο αριθμό σταθμών εργασίας χωρίς την απαίτηση αγοράς νέων αδειών. Το κόστος αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό και δεν συνάδει πάντα με τις πραγματικές ανάγκες του εκάστοτε Φορέα (αστοχίες προγραμματισμού/προϋπολογισμού αγοράς αδειών οδηγούν σε ενδεχόμενες ελλείψεις ή πλεονάσματα αδειών).
• Αποδέσμευση από συγκεκριμένες εταιρίες ως προς την προμήθεια ή την αναβάθμιση του λογισμικού.
• Δυνατότητα προσαρμογής του λογισμικού στις προσωποποιημένες ανάγκες του κάθε χρήστη.
• Δυνατότητα χρήσης μοντέλων υπολογιστών παλαιότερης σχετικά τεχνολογίας που δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν στο διαρκώς εξελισσόμενο περιβάλλον του κλειστού λογισμικού ενώ μέσω των προσωποποιημένων αναγκών που μπορεί να καλύψει το ΕΛ/ΛΑΚ τους δίνεται μια παράταση στον ωφέλιμο χρόνο ζωής τους.
• Σχεδόν πλήρης υποκαταστασιμότητα του ΕΛ/ΛΑΚ με τα αντίστοιχα κλειστά/εμπορικά λογισμικά[^3].

2.2.2 Προβλήματα ΕΛ/ΛΑΚ

Παρά τα σημαντικά πλεονεκτήματα της χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ, δεν λείπουν και τα προβλήματα κυρίως στη φάση της λειτουργίας και της εξέλιξής τους:

• Μπορεί το αρχικό κόστος εγκατάστασης ενός ΕΛ/ΛΑΚ να είναι μηδενικό, αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να συντηρείται ή να διορθώνεται. Υπάρχει λοιπόν η ανάγκη για εξειδικευμένα στελέχη σε ΕΛ/ΛΑΚ για συνεχή παραμετροποίηση και υποστήριξη του Φορέα υιοθέτησης του. Αυτό δημιουργεί κόστος πέρα από την εγκατάσταση αλλά και στη λειτουργία του ανοιχτού λογισμικού.
• Βασικό επίσης ζήτημα στην υιοθέτηση ΕΛ/ΛΑΚ είναι το κόστος εκπαίδευσης και επανεκπαίδευσης του προσωπικού στο νέο περιβάλλον. Ανάλογα με το μέγεθος και το είδος του Φορέα, μάλιστα, μπορεί να καταστεί σημαντικό και δεν πρέπει να παραβλέπεται.
• Έλλειψη ορισμένων εξειδικευμένων εφαρμογών και πιθανές ασυμβατότητες ΕΛ/ΛΑΚ με κάποια κλειστά πρότυπα αρχείων.
• Ο αποκεντρωμένος συντονισμός αποτελεί το βασικό προσόν του ΕΛ/ΛΑΚ αλλά ταυτόχρονα και το βασικό του μειονέκτημα. Η απουσία ξεκάθαρης/κεντρικής στοχοθεσίας μπορεί να συντελεί στην πρόοδο αλλά μπορεί και να αποτελεί εμπόδιο σε αυτήν λόγω προσωπικών αγκυλώσεων ή συμφερόντων. Εξάλλου, η απουσία χρηματικού ανταλλάγματος άλλωστε πολλές φορές αποτελεί αντικίνητρο για την παραγωγή νέου/βελτιωμένου λογισμικού.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, η ανάγκη της εκ των προτέρων μελέτης των απαιτούμενων διαδικασιών και η προσπάθεια εκτίμησης των κινδύνων είναι επιτακτική λόγω της απαίτησης για απρόσκοπτη λειτουργία του εκάστοτε Φορέα. Μέσω του ορθού προγραμματισμού της οποιασδήποτε μετάβασης, ελαχιστοποιούνται τα προβλήματα και μεγιστοποιούνται τα οφέλη αυτής της μετάβασης.

Ο σωστός προγραμματισμός συνεπικουρεί στα οφέλη της μετάπτωσης στη νέα φιλοσοφία του ΕΛ/ΛΑΚ, μιας μεταβολής που αλλάζει, σε μεγάλο βαθμό, τον τρόπο καθημερινής λειτουργίας του εκάστοτε Φορέα και διαταράσσει την υπάρχουσα παγιωμένη πρακτική του.

2.3 Σε ποιους απευθύνεται;

Το έργο της μετάπτωσης σε ΕΛ/ΛΑΚ απευθύνεται σε δύο κατηγορίες ενδιαφερομένων, τόσο σε φορείς του Δημοσίου όσο και σε φορείς του Ιδιωτικού τομέα. Και στις δύο κατηγορίες, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η διαμόρφωση από τον εκάστοτε ενδιαφερόμενο, ενός Επιχειρησιακού Σχεδίου που θα εξειδικεύει την υιοθέτηση ΕΛ/ΛΑΚ στην αλυσίδα αξίας τους. Παράλληλα, θα περιλαμβάνει και σχέδιο μετάβασης σε ΕΛ/ΛΑΚ τεκμηριώνοντας τη βιωσιμότητα της παρέμβασης.

Προβλέπονται τέσσερα είδη παρεμβάσεων που περιγράφονται ακολούθως, ανάλογα με τη φύση και το αντικείμενο των εργασιών του εκάστοτε φορέα, ενώ, είναι δυνατό, να επιλέγουν παρεμβάσεις από διαφορετικά επίπεδα μετάπτωσης. Κοινό ζητούμενο στο οποίο θα πρέπει να επικεντρώνεται η προετοιμασία των ενδιαφερόμενων είναι η επιτυχημένη μετάπτωση και η βιωσιμότητα της υιοθετούμενης λύσης/παρέμβασης.

Στόχος είναι η υλοποίηση και εφαρμογή παρεμβάσεων σε ΕΛ/ΛΑΚ που λειτουργούν παραγωγικά, τηρώντας τις πρακτικές για εργασία σε ανοικτό κώδικα καθώς και τις απαιτήσεις για ανοικτότητα, όπως η ενδεδειγμένη αδειοδότηση του παραγόμενου λογισμικού καθώς και η ανάρτηση του σε δημόσιο αποθετήριο (GitHub ή αντίστοιχο).

2.4 Κριτήρια Επιλογής λογισμικών Ανοιχτού Κώδικα

Ανάλογα με τη φύση και τον σκοπό του και πριν πάρει την τελική του απόφαση για την επιλογή της έκτασης της μετάπτωσης σε ΕΛ/ΛΑΚ, ο εκάστοτε Φορέας οφείλει να διερευνήσει μια σειρά από παράγοντες:

1. Καταλληλότητα ως προς τις ανάγκες του Φορέα.
2. Αριθμός σταθμών εργασίας.
3. Εξοικείωσης ή προσαρμοστικότητας των χρηστών τους σε ΕΛ/ΛΑΚ.
4. Άδεια χρήσης (Διαθέσιμες Άδειες-http://www.opensource.org/licenses),
5. Ύπαρξη στελεχών που είναι σε θέση να αναλάβουν την υποστήριξη του λογισμικού εσωτερικά στο Φορέα ή εναλλακτικά η επιλογή εξωτερικών συνεργατών ή τοπικής εταιρείας πληροφορικής με τεχνογνωσία και εμπειρία στην υποστήριξη του επιλεγμένου λογισμικού.

2.5 Είδη Παρεμβάσεων

Παρακάτω, περιγράφονται τα αντικείμενα τεσσάρων ειδών παρεμβάσεων με ενδεικτικές εργασίες προσωπικού ΤΠΕ διαφόρων ειδικοτήτων και εμπειρίας. Οι παρεμβάσεις αυτές χωρίζονται σε επίπεδα έντασης (Μετάπτωση Επιπέδου 1 ή 2 κλπ) ανάλογα με το βαθμό επιθυμητής παρέμβασης.

Τα είδη των παρεμβάσεων συνδέονται σχεδόν γραμμικά, με την έννοια ότι το ένα επίπεδο μετάπτωσης οφείλει να ακολουθεί το άλλο. Για παράδειγμα, για έναν οργανισμό χωρίς καμία εμπειρία σε ΕΛ/ΛΑΚ προτείνεται η επιλογή της Μετάπτωσης Επιπέδου 1 (παρέμβαση Front Office) και στη συνέχεια η μετάπτωση σε δεύτερο ή τρίτο επίπεδο (παρεμβάσεις Back Office και ανάπτυξης λογισμικού). Τέλος, η παρέμβαση επιπέδου 4, που είναι και η πλέον ανταποδοτική στην κοινότητα του ΕΛ/ΛΑΚ προτείνεται μόνο για Φορείς με μεγάλη εμπειρία και τεχνογνωσία στη χρήση και διαμόρφωση ανοιχτού λογισμικού.

2.5.1 Μετάπτωση Επιπέδου 1: Μετάβαση του λογισμικού σταθμών εργασίας. (Παρέμβαση Front Office)

Η μετάπτωση πρώτου επιπέδου (ή μετάπτωση front office) είναι η πρώτη που οφείλει να υιοθετηθεί από έναν οργανισμό χωρίς καμία εμπειρία στη χρήση ελεύθερου λογισμικού. Η διαδικασία μετάπτωσης αναφέρεται στα τερματικά των χρηστών υπολογιστών του κάθε σταθμού εργασίας και απαιτεί την εξοικείωση του ανθρώπινου δυναμικού του Φορέα μετάπτωσης στο νέο «ανοιχτό» περιβάλλον. Αναλυτικότερα:

• Περιλαμβάνονται εργασίες για την εγκατάσταση:
  • Εφαρμογών λογισμικών γραφείου (πχ από Office σε LibreOffice) ή άλλων εφαρμογών γενικής χρήσης καθώς και
  • λειτουργικών συστημάτων (πχ από Windows σε Ubuntu)

σε ΕΛ/ΛΑΚ[^4].

• Περιλαμβάνεται επίσης ανθρωποπροσπάθεια για τη μετάπτωση:
  • αρχείων (πχ. αρχεία κειμένου),
  • τεχνοδιαμορφώσεων (configurations),
  • λειτουργιών και
  • μεθόδων εργασίας

στο νέο περιβάλλον λειτουργίας.

• Τέλος, περιλαμβάνονται υπηρεσίες όπως:
  • η υποστήριξη πιλοτικών εγκαταστάσεων,
  • η κατάρτιση και η υποστήριξη τεχνικών (helpdesk) και των τελικών χρηστών,
  • η διάχυση των νέων μεθόδων και των αλλαγών του τρόπου εργασίας και
  • η δημιουργία ενός ξεχωριστού εργαστηρίου (Learning Lab) που θα αποτελεί τον χώρο δοκιμής και εκπαίδευσης το ελεύθερου λογισμικού του ΕΛ/ΛΑΚ.

Ειδικότερα, όσο αφορά στο εργαστήριο, το βέλτιστο είναι η δημιουργία ενός ξεχωριστού χώρου με 4-5 τερματικά όπου εκεί θα «τρέχει» η πρώτη δοκιμαστική λειτουργία του νέου λογισμικού και η προσομοίωση του περιβάλλοντος εργασίας σε ΕΛ/ΛΑΚ ώστε να εντοπίζονται οι ανάγκες και τα ενδεχόμενα προβλήματα στη λειτουργία του οργανισμού. Ουσιαστικά αποτελεί μία πιλοτική εγκατάσταση για δοκιμές και εκπαίδευση σε πραγματικό χρόνο. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η αποτελεσματικότερος προγραμματισμός και η καλύτερη εκτίμηση των κινδύνων που ενδεχομένως να υπάρξουν μετά τη μετάπτωση. Το εργαστήριο αυτό θα παραμείνει στον εκάστοτε φορέα (υπό την ευθύνη του Τεχνικού Η/Υ του οργανισμού) και θα αποτελεί χώρος εκπαίδευσης και προσομοίωσης νέων πληροφοριακών εφαρμογών και συστημάτων.

Τέλος, αξίζει να τονίσουμε το γεγονός ότι η μετάπτωση του πρώτου επιπέδου, παρόλο που είναι η φαινομενικά απλούστερη, έχει τον μεγαλύτερο αριθμό εμπλεκομένων μιας και οι χρήστες του τελικού αποτελέσματος θα είναι σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι του Φορέα. Αυξάνονται λοιπόν οι απαιτήσεις για κατάρτιση καθώς και οι κίνδυνοι ως προς την απρόσκοπτη λειτουργία του Φορέα. Ο σχεδιασμός της μετάπτωσης συνεπώς, οφείλει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός.

2.5.2 Μετάπτωση Επιπέδου 2: Μετάπτωση Λογισμικού και Συστημάτων (Παρέμβαση Back Office)

Στο δεύτερο επίπεδο μετάπτωσης έχουμε την Back Office παρέμβαση η οποία ακολουθεί τη μετάπτωση πρώτου επιπέδου. Πλέον οι παρεμβάσεις προχωρούν βαθύτερα από τους σταθμούς εργασίας προς τα κεντρικά συστήματα και τους εξυπηρετητές του οργανισμού. Ειδικότερα:

• Περιλαμβάνονται εργασίες για την εγκατάσταση:
  • λογισμικών λειτουργικών συστημάτων υπολογιστών και εξυπηρετητών διαδικτύου,
  • συστημάτων βάσεων και αποθηκών δεδομένων,
  • κεντρικοποιημένων εφαρμογών (π.χ. Εφαρμογές Λογιστηρίου, Διαχείρισης προσωπικού, ERP, CRM κλπ.)
  • συστημάτων διαδικτυακών υπηρεσιών, ελέγχου πρόσβασης και διαχείρισης χρηστών καθώς και
  • εργαλείων διαχείρισης, εποπτείας και ελέγχου των υπολογιστικών υποδομών

σε ΕΛ/ΛΑΚ.

• Περιλαμβάνεται επίσης ανθρωποπροσπάθεια για:
  • τη μετάπτωση αρχείων και βάσεων δεδομένων,
  • τεχνοδιαμορφώσεων (configurations),
  • λειτουργιών και
  • διαδικασιών

στο νέο περιβάλλον λειτουργίας.

• Απαιτείται επίσης ανθρωποπροσπάθεια για την προσαρμογή συστημάτων και εφαρμογών που έχουν υλοποιηθεί από τρίτους.
• Τέλος, σε κάθε περίπτωση, για την επιτυχημένη διαχείριση της μετάβασης είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί:
  • η υποστήριξη πιλοτικών εγκαταστάσεων,
  • η ύπαρξη απαραίτητων τεχνικών κλιμακίων διαχειριστών του ενδιαφερομένου για τη συντήρηση των νέων εργαλείων
  • η κατάρτιση και η υποστήριξη τεχνικών κλιμακίων του ενδιαφερομένου στα νέα εργαλεία και μεθόδους, καθώς και στις αλλαγές στον τρόπο εργασίας και
  • η διαλειτουργικότητα με τα υπόλοιπα συστήματα.

Και σε αυτό το επίπεδο μετάπτωσης, το εργαστήριο (Learning Lab) θα είναι ο καταλληλότερος χώρος για την προσομοίωση του νέου περιβάλλοντος που θα διασφαλίσει τη διαλειτουργικότητα με τα υπόλοιπα συστήματα του οργανισμού.

2.5.3 Μετάπτωση Επιπέδου 3: Αξιοποίηση εργαλείων και μεθόδων ΕΛ/ΛΑΚ στην ανάπτυξη Λογισμικού και Συστημάτων και την παροχή νέων υπηρεσιών.

Στο τρίτο επίπεδο μετάπτωσης ο οργανισμός προχωρά πέρα από την χρήση ή προσαρμογή του ΕΛ/ΛΑΚ στη δημιουργία και ανάπτυξη του ανάλογου λογισμικού και στην παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο των παρεμβάσεων αυτών (που απαιτούν την πλήρη υιοθέτηση και λειτουργία των επιπέδων 1 και 2) περιλαμβάνονται εργασίες καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των συστημάτων που βασίζονται σε τεχνολογίες ΕΛ/ΛΑΚ.

Στο πλαίσιο της παρέμβασης του τρίτου σταδίου έχουμε τις ακόλουθες ενέργειες:

• Ανθρωποπροσπάθεια για:
  • το σχεδιασμό λειτουργικών προδιαγραφών,
  • τη δοκιμαστική λειτουργία
  • την εκπαίδευση και
  • την παραγωγική λειτουργία.
• Σε κάθε περίπτωση για την επιτυχημένη διαχείριση της μετάβασης είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί:
  • Η υποστήριξη πιλοτικών εγκαταστάσεων (όπου απαιτείται),
  • η ύπαρξη απαραίτητων τεχνικών κλιμακίων διαχειριστών και προγραμματιστών του δικαιούχου για τη συντήρηση των νέων εργαλείων και
  • η κατάρτιση και η υποστήριξη τεχνικών κλιμακίων και χρηστών του φορέα στα νέα εργαλεία και στις αλλαγές στον τρόπο εργασίας.

Η ανάπτυξη του λογισμικού και των συστημάτων θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις πρακτικές εργασίας σε ανοικτό κώδικα και το λογισμικό που θα παραδίδεται (σε παραγωγική λειτουργία) θα παρέχει και την ενδεδειγμένη αδειοδότηση.

Οι ενέργειες που θα γίνουν για τη μετατροπή του οργανισμού από απλό χρήστη σε φορέα ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ είναι πλέον πιο στοχευμένες και αναφέρονται στο ειδικευμένο προσωπικό του. Ουσιαστικά το Learning Lab των προηγούμενων δύο σταδίων μετατρέπεται σε ένα εργαστήριο Έρευνας και Ανάπτυξης που καλούμενο να ανταπεξέλθει στις λειτουργικές ανάγκες του Φορέα αναπτύσσει νέες εξατομικευμένες εφαρμογές. Παράλληλα, το νέο ΕΛ/ΛΑΚ θα είναι αναρτημένο σε δημόσιο αποθετήριο (πχ GitHub ή αντίστοιχο).

2.5.4 Μετάπτωση Επιπέδου 4: Αξιοποίηση διαδικτυακών εργαλείων ΕΛ/ΛΑΚ για την ενεργό συμμετοχή, τη διάχυση περιεχομένου, παροχή υπηρεσιών crowdsourcing και συνεργασία ομάδων εργασίας και κοινοτήτων.

Η πλέον φιλόδοξη από τις παρεμβάσεις είναι η μετάπτωση επιπέδου 4 όπου ο Φορέας όχι απλά έχει υιοθετήσει, στην καθημερινή του δράση, τις πρακτικές του ελεύθερου λογισμικού αλλά και συμβάλλει στη διάδοσή και διάχυσή τους μέσω περιεχομένου, υπηρεσιών και διαδικασιών πληθοπορισμού. Στο πλαίσιο την παρέμβασης αυτής περιλαμβάνονται:

• Ανθρωποπροσπάθεια για τη βελτίωση και ανάπτυξη υπηρεσιών που παρέχει ο Φορέας σχετικά με:
  • Προγραμματιστικές διεπαφές δεδομένων,
  • Σχεδιασμό
  • Εμπλοκή και κινητοποίηση για την παραπέρα βελτίωση ή ανάπτυξη νέων εφαρμογών γύρω από της υπηρεσίες που παρέχει ο Φορέας.
  • Κινητοποίηση εργαζομένων και χρηστών των υπηρεσιών του.
  • Υπηρεσίες περιεχομένου και τη δημιουργία νέων υπηρεσιών.
• Επιπροσθέτως, είναι δυνατό να απαιτηθεί η συγκρότηση συστημάτων υπηρεσιών πληθοπορισμού (crowdsourcing) για διάφορους σκοπούς όπως:
  • Ο έλεγχος των εφαρμογών,
  • η τεκμηρίωση περιεχομένου,
  • η υποστήριξη,
  • η κατάρτιση,
  • οι ψηφιακές συλλογές κλπ.

Βασικός στόχος των οργανισμών των Φορέων που επιλέγουν την μετάπτωση του επιπέδου 4 είναι η διάδοση και η διάχυση των νέων μεθόδων και αλλαγών στον τρόπο εργασίας. Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο απαιτείται σωστός σχεδιασμός και υποστήριξη από τα αρμόδια τμήματα τους και η στελέχωσή τους με καταρτισμένο προσωπικό. Πλέον, ο οργανισμός μεταβαίνει από τα στάδια του χρήστη (επίπεδο 1 ή 2) ή παραγωγού ΕΛ/ΛΑΚ (επίπεδο 3) σε φορέα μετάπτωσης και διάχυσης των πρακτικών μιας νέας περισσότερο συμμετοχικής και εξωστρεφούς δράσης. Στην ουσία, η «μετάπτωση επιπέδου 4» και η προηγούμενη («μετάπτωση επιπέδου 3») δεν αναφέρονται στη συμβατική μετάπτωση σε ΕΛ/ΛΑΚ αλλά στο μετασχηματισμό όλης της δομής και της αντιμετώπισης του ανοιχτού λογισμικού.

2.6 Επιτυχημένα Παραδείγματα – Best Practices

Η αναφορά σε βέλτιστες πρακτικές είναι σημαντική για την ανάπτυξη και προώθηση του ελεύθερου και ανοικτού λογισμικού (ΕΛ/ΛΑΚ). Το ανοικτό λογισμικό είναι ένας κοινόχρηστος πόρος που για να παραμένει επικαιροποιημένος και χρήσιμος για όλους θα πρέπει να ενισχύεται, αναλογικά, από κάθε χρήστη και ειδικά από τους Φορείς που επωφελούνται από τη χρήση του. Αντίστοιχα, αξιοποιώντας την εμπειρία προηγούμενων προσπαθειών μετάπτωσης σε ανοιχτό λογισμικό, έχουμε την ευχέρεια να αποφύγουμε λάθη που έγιναν σε προγενέστερα εγχειρήματα και να παραδειγματιστούμε τόσο από τη διαδικασία μετάβασης, όσο και από τη διαδικασία προσαρμογής και υιοθέτησής τους.

2.6.1 Γαλλική Δημόσια Διοίκηση

Το μεγαλύτερο εγχείρημα χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ στην Ευρώπη υλοποιήθηκε από το Γαλλικό Υπουργείο Εσωτερικών σε περίπου 240.000 προσωπικούς υπολογιστές. Αντίστοιχα, πολλά υπουργεία της Γαλλικής Δημοκρατίας χρησιμοποιούν εφαρμογές ανοιχτού κώδικα, όπως το LibreOffice, συμπεριλαμβανομένων των Υπουργείων Οικονομικών, Εξωτερικών και των Φορολογικών Αρχών.

Η Γαλλική Αστυνομία μάλιστα (Gendarmerie nationale), μέχρι το 2014, είχε τοποθετήσει σε 72.000 σταθμούς εργασίας της το λογισμικό Ubuntu Linux (version 12.04). Όπως υποστηρίζεται, μέσω του ΕΛ/ΛΑΚ, δίνεται η δυνατότητα στη Διοίκηση να επεξεργάζεται και να βελτιώνει τους κώδικές αυτούς και ταυτόχρονα να απολαμβάνει τους καρπούς της συνεργασίας μιας παγκόσμιας διαδικτυακής κοινότητας. Επιπρόσθετα, το ανοιχτό λογισμικό επιτρέπει στις Εθνικές Διοικήσεις, πέρα από το να περιορίζουν το κόστους λειτουργίας τους, να ελέγχουν και τη διάχυση της πληροφόρησης προς Υπηρεσίες Πληροφοριών τρίτων χωρών αφού συμμετέχουν ενεργά στις διαμόρφωση του λογισμικού τους και δεν εξαρτώνται από ένα κλειστό και άγνωστο λογισμικό τρίτων. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε από τους Γάλλους επιτελείς, «τα συστήματα ΕΛ/ΛΑΚ δίνουν την ευχαίρεια καλύτερου εσωτερικού ελέγχου και προστασίας σε όλη τη διάρκεια ζωής των Η/Υ».

Η Γαλλική Αστυνομία ξεκίνησε τη μετάπτωση προς το ΕΛ/ΛΑΚ πριν περίπου 12 χρόνια με την αντικατάσταση σε 90.000 σταθμούς εργασίας του ευρέως διαδεδομένου Microsoft Office με το αντίστοιχο λογισμικό ανοιχτού κώδικα OpenOffice. Το 2006 συνέχισε στην υιοθέτηση του Mozilla Firefox για πλοήγηση στο διαδίκτυο και του Mozilla Thunderbird για το e-mail. Το 2008 έγινε και η πρώτη πλήρης μετάπτωση 5.000 θέσεων εργασίας σε χρήση ανοιχτού λογισμικού με τη χρήση Ubuntu Linux. Τα αποτελέσματα ήταν θεαματικά μιας και χάρη στη μετάπτωση, μειώθηκε το κόστος του κάθε σταθμού εργασίας κατά 40%^5.

2.6.2 Η πόλη του Μονάχου

Αυτό που διαφοροποιεί την πόλη του Μονάχου από τους υπόλοιπους Φορείς που κάνουν χρήση του Ελεύθερου/Ανοιχτού Λογισμικού είναι ότι αποτελεί έναν από τους πλέον σημαντικούς συντελεστές σε αρκετά έργα ΕΛ/ΛΑΚ. Οι διορθώσεις σε σφάλματα κώδικα (bugfixes) των εφαρμογών χρησιμοποιεί, η δημοσίευση λύσεων λογισμικού και η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τεχνικών πληροφοριών, καθιστούν την πόλη του Μονάχου έναν σημαντικό συντελεστή στο χώρο του ανοικτού λογισμικού και παράδειγμα καλής πρακτικής χρήσης EΛ/ΛAK.

Η πόλη συνδυάζει την χρήση του Gosa  (μια web-based λύση για τη διαχείριση των λογαριασμών, ομάδων, διακομιστών και σταθμών εργασίας), με κατανεμημένες υπηρεσίες πληροφοριών καταλόγου LDAP, και το FAI (Fully Automatic Installation) για να παρέχει ενημερωμένες εκδόσεις λογισμικού και τις νέες λύσεις σε όλους τους σταθμούς εργασίας (που είναι κατανεμημένοι σε 50 σημεία σε όλη την πόλη)

Το Μόναχο χρησιμοποιεί στους 18.000 σταθμούς εργασίας του, την πέμπτη έκδοση του limux, η οποία βασίζεται σε Kubuntu και έρχεται με Firefox, Thunderbird και LibreOffice 4.1. Επίσης, το Wollmux, μια λύση προτύπων και διαχείρισης εγγράφων που έχει φτιάξει η ίδια η πόλη, είναι διαθέσιμο σε όλους τους σταθμούς εργασίας της.

H συνεισφορά του Μονάχου στο Ανοικτό λογισμικό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα καλής πρακτικής χρήσης ΕΛΛΑΚ, μιας δεν περιορίζεται στην χρήση ΕΛΛΑΚ αλλά προσφέρει πίσω στην κοινότητα με βελτιώσεις που είναι διαθέσιμες για όλο τον κόσμο^6.

2.6.3 Τα παραδείγματα της Εξτρεμαδούρα και του Ιταλικού Στρατού

Η κυβέρνηση της Εξτρεμαδούρας, μιας από τις 17 αυτόνομες κοινότητες (περιφέρειες) της Ισπανίας, ανακοίνωσε τον Απρίλιο του 2013 τη μετάπτωση σε Lingobex και των 42.000 σταθμών εργασίας. Μετά από ένα χρόνο η μετάπτωση ήταν πλήρως λειτουργική στο 5% των υπολογιστών της Κοινοτικής Διοίκησης. Η μετάβαση είναι αργή λόγω της ετερογένειας τόσο στο hardware όσο και στα επιλεγόμενα λογισμικά που επιλέχτηκαν. Αντίστοιχες προσπάθειες έχουν γίνει τόσο σε επίπεδο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης όσο και στον κλάδο της Δημόσιας Υγείας (με περίπου 10.000 υπολογιστές να τρέχουν σε περιβάλλον ΕΛ/ΛΑΚ μέχρι τα μέσα του 2014 με στόχο τους 22.000)^7.

Αντίστοιχα, το Υπουργείο Άμυνας της Ιταλίας ανακοίνωσε το Σεπτέμβρη του 2015 το δεύτερο μεγαλύτερο εγχείρημα σε επίπεδο Ανοιχτού Λογισμικού (πιο συγκεκριμένα LibreOffice) στην Ευρώπη με στόχο 150.000 σταθμοί εργασίας να λειτουργούν σε περιβάλλον ΕΛ/ΛΑΚ μέχρι το τέλος του 2016^8. Η μετάβαση σε LibreOffice θα πραγματοποιηθεί από δύο οργανισμούς: τη LibreItalia Association NGO, μια μη κυβερνητική οργάνωση με στόχο την προώθηση του ΕΛ/ΛΑΚ, που θα αναλάβει να βοηθήσει το Υπουργείο να προετοιμάσει τους εκπαιδευτές για κάθε τομέα του καθώς και το ίδιο το Υπουργείο που θα τρέξει μια σειρά online μαθημάτων για την καλύτερη μετάβαση στο περιβάλλον του LibreOffice. Η συμφωνία μεταξύ του Υπουργείου και της LibreItalia υπογράφηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2015^9.

2.6.4 Το Ελληνικό Case Study: Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων

Η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ) ιδρύθηκε το 2011 και έχει σκοπό την ανάπτυξη και προαγωγή της εθνικής στρατηγικής και δράσης στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων. Αυτό που κάνει την ΕΑΑΔΗΣΥ να ξεχωρίζει είναι ότι εξαρχής υιοθέτησε πρακτικές ΕΛ/ΛΑΚ με το να μην αγοράσει άδειες λογισμικού Office αλλά επέλεξε τις ανοιχτές εναλλακτικές του. Στην παρούσα φάση λειτουργεί αποκλειστικά σε περιβάλλον LibreOffice και για τους 80 σταθμούς εργασίας της, αποτελώντας πετυχημένη πρακτική καθημερινής χρήσης ανοιχτού λογισμικού στην Ελληνική Δημόσια Διοίκηση.

Πίσω στην αρχική σελίδα της Διαβούλευσης